ياتسويچ در اين دوره جمعي از مقامات جوان را به سركردگي حسنعلي منصور در مجموعه اي كه بعدها «كانون ترقي» نام گرفت، سازمان داد. اين اقدام از آن جهت اهميت داشت كه گزارش هاي سيا در سال 1337 خطر عدم دوام رژيم و احتمال سقوط ايران به دامان كمونيسم را تاييد مي كرد. بنابراين بايستي تحولي در مديريت سياسي رژيم شاه ايجاد مي شد. ياتسويچ-كه در تهران مستاجر حسنعلي منصور بود- به طور منظم در جلسات كانون ترقي حضور مي يافت. اسناد نشان مي دهد، منصور درست چهل روز پس از 15 خرداد 42 از نامزدي خود براي نخست وزيري سخن به ميان آورده است. چهار ماه بعد او تشكيل حزب «ايران نوين» را اعلام كرد. منصور پيوند خود با ياتسويچ را به طور علني به رخ ديگران مي كشيد و مي گفت آمريكايي ها به او قول قطعي نخست وزيري را داده اند.

بالاخره در گزارشي به تاريخ 30/11/42 با اشاره به اظهارات وزير جنگ آمريكا درباره وجود نارضايتي عمومي در ايران و خطركمونيسم تصريح شد: «امريكايي ها مايل هستند دولت مقتدري در ايران زمام امور را به دست گيرد و اداره كشور كاملامستقل باشد و فعلا متوجه حسنعلي منصور گرديده اند.»

اين اراده در تاريخ 17/12/42 با صدور حكم نخست وزيري منصور توسط شاه تحقق يافت. كسي به نخست وزيري رسيد كه حتي گزارش هاي قبلي ساواك بر فساد اخلاقي مفرط وي گواهي مي داد.

يك ماه بعد در روز 15 فروردين 1343 امام از حصر تهران آزاد شد و به قم بازگشت. لبه تيز سخنان امام در چند روز پس از اين تاريخ، همچنان متوجه رژيم صهيونيستي است. در آستانه اولين سالگرد 15 خرداد، امام خميني برنامه خود را «اتحاد ممالك اسلامي در مقابل صهيونيسم و دول استعمارطلب كه ذخاير ملت فقير را به رايگان مي برند» اعلام كردند. اما باز هم به صراحت نامي از آمريكا نبردند.

امام در سخنراني 18 شهريور 1343 در شرايطي كه جنگ مردم ويتنام با ارتش اشغالگر آمريكا اوج گرفته بود، از بوداييان خواست كه با مقاومت خود «استعمار غرب» را بيرون برانند.در 21 مهرماه لايحه تقديمي دولت حسنعلی منصور به مجلس درباره مصونيت قضايي نظاميان آمريكايي در ايران به تصويب رسيد. رژيم شاه از انتشار خبر تصويب اين لايحه خودداري كرد. اما يكي از كارمندان مجلس شوراي ملي، نزديكان امام خميني را از آن مطلع ساخت. سخنراني معروف امام درباره كاپيتولاسيون -كه گاهي به غلط به عنوان انگيزه قيام 15 خرداد 42 مطرح مي شود- در روز 4 آبان 43 يعني شش و نیم ماه پس از بازگشت امام از حبس و حصر تهران ايراد شد. در آنسخنراني، امام با افشاي جزئيات لايحه كاپيتولاسيون نخست وزير را «يك دست نشانده آمریکا » نامید و فرمود :


اگر نفوذ روحانيت وجود داشت او نمي توانست چنين «غلطي» بكند. امام در آن روز براي اولين بار تاكيد كرد: «امروز تمام گرفتاري ما از آمريكاست. تمام گرفتاري ما از اسرائيل است، اسرائيل هم از آمريكاست، اين وكلا هم از آمريكا هستند. اين وزرا هم از آمريكا هستند. همه دست نشانده آمريكا هستند.»

امام خميني همچنين با صدور اعلاميه اي خطاب به ملت ايران از جمله از ارتشيان خواست كه «دولت را ساقط كنند و وكلايي را كه به اين امر مفتضح راي دادند از مجلس بيرون كنند.»

به گفته شهيد محلاتي، امام پس از اين سخنراني به اطرافيان گفته بود: «راحت شدم. من تكليفم را انجام دادم. حالا هر چه مي خواهد پيش بيايد. آنچه مهم است انجام وظيفه است، عمل به تكليف شخصي»

اين موضعگيري مهم در شرايطي ابراز شد كه حسنعلي منصور در ژستي فريبنده، كار خود را با شعار تفاهم با روحانيت آغاز كرده و برخي از افراد ساده نگر را با همين شعار اغوا كرده بود. به هر حال اين هدف گيري صريح امام بود كه به تبعيد امام در 13 آبان 1343 منجر شد.

ارتشبد فردوست مي نويسد: «شب قبل از تبعيد امام، محمدرضا در كاخ مهماني داشت... منصور حدود نيم ساعت با شاه در وسط سالن قدم مي زد و من متوجه آنها بودم. استنباطم اين بود كه منصور در موضوعي پافشاري مي­كند و محمدرضا موافق نيست. يك بار نيز شنيدم كه محمدرضا به منصور گفت: چه اصراري داريد؟ بالاخره محمدرضا مرا خواست و گفت: ببينيد نخست وزير چه مي خواهد؟ منصور مطرح كرد كه بايد هرچه سريعتر آيت الله خميني به تركيه تبعيد شود.»

فردوست از صدور فرمان تبعيد امام پس از انجام يك مذاكره بين شاه و رئيس ساواك سخن به ميان آورده است.

اين كه به رغم نگراني اوليه محمدرضا از پيامدهاي تبعيد امام، حسنعلي منصور در يك ميهماني جمعي توانسته است آن شاه خود رأي را به اين امر متقاعد كند نشان مي دهد كه فرمان تبعيد در واقع از سوي آمريكايي ها صادر شده بود. مي توان گفت عمليات مسلحانه اعضاي هيئت هاي موتلفه اسلامي در به هلاكت رساندن منصور، عامل مستقيم آمريكا، در واقع اعلام خشم سربازان نهضت امام خميني نسبت به سياست هاي آمريكا و پيروانش در ايران بود.

مبارزه با آمريكا در حالي از سوي امام آغاز شد كه گروههاي چپ و ماركسيست كمترين حضوري را در صحنه سياسي نداشتند، تا چه رسد به اين كه در ساختن گفتمان ها و اهداف مبارزاتي نقشي ايفا كنند .

از آن به بعد پيامهاي امام از تبعيدگاه، يك سره بر نقش محوري آمريكا در مسائل و مشكلات كشور تاكيد داشت. براساس يك بررسي از آن زمان تا آستانه پيروزي انقلاب، 239 بار نام آمريكا در پيام ها و سخنراني هاي امام تكرار شده است كه تقريبا در تمامي آنها رويه سلطه جويانه آمريكا مورد حمله قرار گرفته است. روحانيت شرقي هم همين خط را پيگيري مي کرد سال 1349 پنجاه سرمايه دار آمريكايي براي آغاز سرمايه گذاري در ايران وارد كشور شدند. به گفته عزت شاهي (مطهري) از مبارزان دوران اختناق، پس از آن كه مهدي بازرگان رهبر نهضت آزادي، اللهيار صالح رهبر جبهه ملي و حتي مرحوم آيت الله طالقاني از امضاي اعلاميه اي شديداللحن در اعتراض به اين امر خودداري كردند، آيت الله سعيدي به خاطر صدور اعلاميه اي به همين مناسبت به زندان افتاد و در زير شكنجه­ی ماموران ساواك به شهادت رسید .